سوغات گیلان چیست؟ - مجله خبری

به گزارش مجله خبری، استان گیلان یکی از محبوب ترین استان های کشور برای گردشگران، چه داخلی و چه خارجی است. سوغات این استان نیز بسیار معروف و شناخته شده هستند و از انواع صنایع دستی مانند حصیربافی و نمدمالی گرفته تا نان ها و شیرینی های محلی را شامل می شوند. برای آشنایی با تعدادی از سوغات این استان، در ادامه با خبرنگاران همراه باشید.

استان گیلان از استان های شمالی کشور است که با کشور آذربایجان مرز بین المللی دارد. این استان دهمین استان پرجمعیت و از نظر تراکم جمعیت، سومین استان کشور است. مرکز این استان کلان شهر رشت، پرجمعیت ترین شهر استان های ساحلی دریای خزر است و مهم ترین بندر ایرانی دریای خزر (بندر انزلی) در این استان قرار گرفته است.

با توجه به کاوش های باستان شناسی که در محوطه باستانی مارلیک واقع در شهرستان رودبار استان گیلان اجرا شده، استان گیلان، مهد تمدنی باستانی بوده که به بیش از 3000 سال پیش تعلق دارد.

باستان شناسان معتقدند که محوطه باستانی مارلیک، آرامگاه فرمانروایانی است که در شروع هزاره اول پیش از میلاد در این نواحی حکومت می کردند. استان گیلان، طبیعتی پوشیده از جنگل و آب و هوایی معتدل و مرطوب دارد. مهم ترین فعالیت مالی استان، کشاورزی است و صنایع فعال استان نیز به فرآوری محصولات کشاورزی مرتبط هستند؛ مانند کارخانه های برنج کوبی و چای و...

استان گیلان در زمینه فراوری چای، زیتون، فندق و بادام زمینی، رتبه اول کشور را در اختیار دارد و بعد از استان مازندران، دومین استان فراورینماینده برنج است. در سال های اخیر و به ویژه در نواحی شرقی استان، کشت کیوی نیز رواج پیدا نموده است.

یکی دیگر از فعالیت های مالی عمده در ایران، فراوری ابریشم است و این استان در حدود 80 درصد فراوری ملی ابریشم را در اختیار دارد. قدیمی ترین فعالیت کشاورزی در استان گیلان، کشت توت برای تغذیه کرم ابریشم بوده است. استان گیلان در زمینه شیلات و صیادی نیز بسیار فعال است و در کنار صید انواع ماهی های خوراکی دریای شمال، نیمی از فراوری خاویار کشور را نیز در اختیار دارد.

جاذبه های طبیعی فراوان و میراث تاریخی منحصر به فرد سبب شده تا استان گیلان از قطب های توریستی کشور شمرده گردد و سالانه بیش از 5 میلیون توریست را جذب کند. این استان سرسبز شمالی، برای توریستان و مسافران، سوغات فراوانی دارد که بعضی از آن ها مانند کلوچه های فومن و لاهیجان، آن چنان مشهور هستند که کمتر کسی از آن ها اطلاع ندارد. برای آشنایی بیشتر با سوغات استان گیلان با ما همراه باشید.

سوغات خوراکی

رشته خشکار

این شیرینی سنتی گیلانی، که تهیه آن برای افطار در ماه مبارک رمضان مرسوم است، سابقه زیادی دارد و در بعضی منطقه ها، رشته ریزی (اصطلاح محلی برای پخت این شیرینی) شغل خانوادگی است. مواد اصلی تشکیل دهنده این شیرینی، شیر، آرد برنج، مغز گردو، هل، دارچین و شکر است. برای تهیه رشته های این شیرینی، ابزار مخصوصی وجود دارد که به شانه رشته ریزی معروف است. شانه رشته ریزی، قیفی از جنس برنج است که 6 لوله باریک و منظم دارد. برای سرخ کردن رشته ها نیز از سینی مسی استفاده می گردد و هرچه خلوص بالاتری داشته باشد، در کیفیت شیرینی هم مؤثر است. پخت رشته خشکار چندین مرحله دارد؛ آماده کردن رشته ها، قرار دادن خشکار (محتویات داخلی شامل هل و گردوی خرد شده) لای رشته ها، سرخ کردن و قرار دادن در شربت تهیه شده از آب و شکر به همراه دارچین.

این شیرینی چرب و بسیار شیرین که معمولا در کنار چای مصرف می گردد، در محل های عرضه به دو صورت، قابل خریداری است؛ داغ و آماده مصرف و به شکل خام یعنی رشته هایی که درونشان را پر نموده اند. اگر رشته خشکار را خام بخرید، باید مراحل سرخ کردن و شربت دادن را در منزل انجام دهید.

باقلوای یاس

باقلوا نوعی شیرینی است که در تهیه خمیر آن از شیر و زرده تخم مرغ استفاده می گردد و لایه ای میانی دارد که از خردشده بعضی مغزها مانند گردو، بادام و پسته، طعم دهنده های طبیعی و پودر قند تشکیل شده است. این نوع شیرینی را پس از پختن به شربت مخصوصی آغشته می نمایند. در استان گیلان، با توجه به فراوانی گل یاس برخلاف باقلوای رایج که مغز به کاررفته در آن، با هل معطر می گردد، بادام مورد استفاده در باقلوا را با گل یاس معطر می نمایند. بادام پوست گرفته را پس از اینکه به خوبی خشک شد، در ظرفی درب دار می ریزند و مقداری گل یاس روی آن قرار می دهند. روز بعد، یاس های پلاسیده را با گل های تازه تعویض می نمایند. این کار تا زمانی که بادام، عطر یاس بگیرد، ادامه دارد. بادام معطر به همراه پودر قند چرخ شده، در باقلوا استفاده می گردد.

حلوای به

حلوای محلی استان گیلان است که مورد توجه مسافران قرار گرفته است. نوع مرغوب این حلوا که زنان روستایی در دیگ های مسی سفید نموده می پزند، بسیار خوش رنگ است. برای تهیه این حلوا ابتدا مقداری به پوست گرفته و خردشده را به همراه آب و مقداری شکر می پزند تا آب آن کاملا جمع گردد. سپس به های پخته را می کوبند و به همراه شکر و روغن حیوانی تفت می دهند. در انتهای تفت دادن، خلال بادام و هل کوبیده را نیز مخلوط می نمایند. زمانی که حلوا به شکل توده ای منسجم عایدی و از ظرف جدا شد، آن را پهن نموده، با پودر پسته تزیین می نمایند و به شکل لوزی برش می زنند.

نان خلفه (کشتا)

پخت این نان محلی برای روز سیزده بدر در بسیاری از منطقه ها استان گیلان مرسوم است و در بعضی از شهرستان ها مانند آستانه اشرفیه، رواج بیشتری دارد. خمیر این نان، با استفاده از کدوی پخته، مخلوط آرد گندم و آرد برنج، پودر تخم خرفه و مقداری نمک تهیه می گردد و برای آماده شدن به ورز دادن زیادی احتیاج دارد. این نان محلی روی گمچ پخته می گردد. گمچ نوعی ظرف سفالی است که آن را وارونه روی آتش می گذارند و بر پشت آن، نان می پزند.

نان تمیجان

از نان های سنتی گیلان است که به نام خاستگاهش، روستای تاریخی تمیجان از توابع رودسر، نام گذاری شده است. خمیر این نان که آماده کردن آن روش مخصوصی دارد، از آرد برنج تهیه می گردد. نان تمیجان، بیضی شکل و باریک است و روی تابه ای چدنی به نام ساچ پخته می گردد. پخت این نان در منطقه ها روستایی استان، در بعضی ایام رواج بیشتری دارد. در روزهای عید برای پذیرایی از مهمانان پخته می گردد و معمولا به همراه حلواشکری مصرف می گردد. در اولین شب آدینه ماه رجب که به شب آرزوها مشهور است، قبل از غروب آفتاب، این نان را می پزند و همراه کمی حلوا یا تعدادی خرما بین همسایه ها و خویشاوندان پخش می نمایند. این نان محلی شیرین ، در بازارهای هفتگی شهرهای مختلف استان، عرضه می گردد.

پنیر سیاه مزگی

این پنیر از محصولات لبنی موردعلاقه مردم گیلان است که مسافران و توریستان نیز از آن استقبال می نمایند. این پنیر زرد و پرچرب، در میان انواع پنیرهایی که در ایران فراوری می گردد از نظر طعم بی نظیر است و با برترین پنیرهای کشور فرانسه رقابت می نماید. برای تهیه این پنیر، از شیر گوسفند تازه دوشیده شده ای استفاده می نمایند که هنوز گرم است و خامه آن را نگرفته اند. یکی دیگر از مراحل فراوری این پنیر که نقش مهمی در کیفیت و طعم آن دارد، عمل آوری آن در پوست گوسفند است. فراوری پنیر سیاه مزگی به روش سنتی در منطقه سیاه مزگی از توابع شهرستان شفت استان گیلان رواج دارد و دامداران معمولا در شش ماهه دوم سال، این پنیر را فراوری می نمایند. در این نوع پنیر، هرچه مدت بیشتری از فراوری آن بگذرد، کیفیت آن بهتر می گردد و به همین علت پنیر کهنه نسبت به پنیر تازه، قیمت بیشتری دارد. پنیر سیاه مزگی، علاوه بر اینکه در منطقه ها فراورینماینده، قابل خریداری است در بازارهای هفتگی سایر شهرهای استان نیز عرضه می گردد.

زیتون

شهرستان رودبار، جنوبی ترین شهرستان استان گیلان، به داشتن باغ های زیتون معروفیت دارد. کشت زیتون در رودبار سابقه زیادی دارد و در سفرنامه ناصرخسرو به آن اشاره شده است.

بادام زمینی

شهرستان آستانه اشرفیه با فراوری 80 درصد بادام زمینی کشور، قطب فراوری این محصول در کشور است. شغل بسیاری از مردم در این شهرستان، کشت و فرآوری بادام زمینی است. فصل کاشت بادام زمینی، از اوایل اردیبهشت تا نیمه خرداد است و برداشت آن از اواسط شهریور تا اواخر مهر انجام می گردد. بادام زمینی آستانه اشرفیه، مرغوب ترین نوع بادام زمینی در کشور و داشتن دانه های درشت و طعم خوب، از ویژگی های آن است.

صنایع دستی

حصیربافی

از صنایع دستی گیلان است که در بیشتر منطقه ها استان رواج دارد. الیافی که برای بافت حصیر در استان گیلان استفاده می گردد از کلوش (ساقه برنج) یا از ساقه نی ها و گیاهان خودرویی که در کنار مرداب ها و منطقه ها مرطوب رشد می نمایند، تهیه می گردد. البته رونق حصیربافی در استان، باعث شده تا برای تهیه الیاف حصیربافی، قسمتی از مزارع استان به کاشت گیاه کنف، اختصاص پیدا کند. از آن جایی که کشاورزان گیلانی در روزهایی که کار کشاورزی سبک تر است، به حصیربافی مشغول هستند و زنان روستایی نیز در بیشتر روزهای سال، حصیربافی می نمایند، این هنر از نظر تعداد شاغلین در بین مشاغل خانگی، رتبه سوم را در استان دارد. در استان گیلان، زیراندازهای حصیری طرح دار و ساده با استفاده از دستگاه حصیربافی که شبیه دار زمینی است بافته می شوند و بافت انواع ظروف و کلاه حصیری با دست انجام می گردد. در سال های اخیر، صنایع دستی زیرمجموعه حصیربافی مانند مرواربافی و بامبوبافی نیز در استان گیلان رونق گرفته است.

رشتی دوزی

از رودوزی های سنتی ایران است که با نام قلاب دوزی رشتی نیز شناخته می گردد و روشی برای تزیین پارچه با نخ های ابریشمی است. قدمت این هنر در استان به درستی معین نیست ولی با توجه به اسناد تاریخی، هم زمان با رونق بافت پارچه های ابریشمی در طبرستان و گیلان، رشتی دوزی نیز رواج داشته است. در گذشته برترین نوع ابریشم ایران در گیلان فراوری می شده و همین مطلب، علت رواج رشتی دوزی بوده است. نمونه هایی از پارچه های قدیمی که با رشتی دوزی تزیین شده اند، در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می گردد و این هنر گیلانی در لیست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی ثبت شده است. رشتی دوزی معمولا روی پارچه ماهوت انجام می گردد که نوعی پارچه پشمی ضخیم و پرزدار است و بافت ظریفی دارد. رشتی دوزی به سه روش ساده، برجسته و معرق دوخته می گردد و ابزار ویژه ای دارد. نوک قلاب مخصوص آن که دسته اش چوبی است، منحنی نیست و بریدگی دارد و به گیره چوبی آن، جریده می گویند. در گذشته علاوه بر تزیین لباس و لوازم پارچه ای منازل با رشتی دوزی، از این روش برای تزیین روکش مزار بزرگان نیز استفاده می شد. مسافران در سفر به استان گیلان می توانند علاوه بر پرده، زیرانداز، سجاده، لباس و کلاه، رومیزی و روتختی تزیین شده با رشتی دوزی، پاپوش های زنانه ای را که رویه آن ها به این روش تزیین شده، خریداری نمایند.

نمدمالی

نمدمالی روش فراوری نمد است و نمد، زیراندازی سنتی است که با پشم فراوری می گردد. نمدمالی، قدیمی ترین روش فراوری زیرانداز و از دشوارترین صنایع دستی است. از آن جایی که نمد، زیرانداز مناسبی برای منطقه ها مرطوب و بارانی است، تهیه نمد از پشم بهاره گوسفند، در منطقه ها روستایی اطراف دریای خزر، سابقه زیادی دارد. در نمدمالی، عمل بافتن انجام نمی گردد و با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت در محیط قلیایی، شرایط در هم تنیده شدن الیاف پشمی را مهیا می نماید. نمد، غیر از زیرانداز استفاده های دیگری نیز داشته و دارد. در گذشته، کلاه و لباس نمدی رواج داشته است و امروزه کاربرد تزیینی نیز دارد.