نقش زنان در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار - مجله خبری

به گزارش مجله خبری، خبرنگاران/خراسان رضوی رشد و توسعه جوامع جهانی به خصوص در دهه های اخیر اگرچه پیشرفت های شگرفی را در عرصه های مختلف به همراه داشت و نوع بشر را به آرامش نسبی نزدیک کرد، اما رسیدن انسان به این دستاوردها به بهای شکستن پل های پشت سرش تمام شد و جهان را به ناگاه در یک دوره کوتاه با رشد فزاینده تخریب محیط زیست روبرو نموده است.

یکی از بسترهای رشد انسان توسعه پایدار است که تحقق آن نیازمند توسعه همه جانبه هماهنگ و همسو با طبیعت است. از آنجایی که دامان مادر اولین مدرسه ای است که هر کودک، علاوه بر الفبای عشق، با خوب و بد زندگی آشنا می شود، پس مبالغه نیست که بگوییم زنان می توانند راستا بسکمک از رفتارهای پرخطر ضد محیط زیست را تغییر دهند. زیرا که دامنه تأثیرگذاری آنها کل اجتماع را در بر خواهد گرفت. بنابراین بجاست که به فعالیت های محیط زیستی آنان توجه ویژه شود. بر این اساس مجله خبری در این مقاله قصد دارد ضمن اشاره به مهمترین خساراتی که انسان در طول دوران پیشرفت خود بر طبیعت تحمیل کرده است، به نقش زنان در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار اشاره نماید.

فعالیت های انسانی در دوره کوتاهی منجر به رشد فزآینده تخریب محیط زیست شده است

پژوهشگران عنوان کرده اند: انسان در طول دوران حضور کوتاهش در طبیعت، به دنبال عملکرد سودجویانه و تاحدودی ناآگاهانه خود، جهان و موجودات آن را تحت فشار شدیدی قرار داده است. فرایند تخریب محیط زیست به علت جستجو روزافزون بشر برای کشف دارایی های طبیعت، جنون سرعت، عطش ارتباط، رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی و افزایش مواد زائد ناشی ازآن، تخریب جنگل ها، باران های اسید، آلودگی های صوتی، فرهنگ مصرف انتها ناپذیر، بحران انرژی و محدودیت دوام ذخایر، اتلاف و تخریب منابع طبیعی و... ، همه باعث دخالت افراطی بشر در طبیعت شده است. مسأله مهم آن است که؛ چنانچه فرایند بر هم خوردن تعادل محیط زیست ادامه یابد، بدون تردید نه تنها آرامش و امنیت زندگی انسان، بلکه موجودیت او هم در معرض تهدید و خطر قرار گرفته و بالاخره حیات بشر را نابود خواهد کرد، لذا نیازمند عزم ملی و بین المللی برای حفاظت از محیط زیست در اقشار مختلف جامعه بیش از پیش احساس می شود.

حفاظت از محیط زیست نیازمند کمک، همکمک و مشارکت آگاهانه و همه جانبه مردم است

با نگاهی به پژوهش ها درمی یابیم: حفاظت از محیط زیست به همان اندازه که وظیفه دولت هاست، نیازمند کمک، همکمک و مشارکت آگاهانه و همه جانبه مردم نیزهست. افراد یک جامعه از مرد و زن و کودک، نقشی جدی در زمینه حفاظت از محیط زیست دارند.

بر اساس این پژوهش: آموزش محیط زیست بر این اعتقاد است که انسان می تواند در سازگاری با طبیعت زندگی کند و در این راستا می تواند تصمیم های آگاهانه ای اتخاذ نماید، که طی این تصمیم ها به نسل های آینده نیز توجه شود. توجه به نسل های آینده هدفی است که در توسعه پایدار و آموزش محیط زیست به عنوان هدفی مشترک تعریف می شود. آموزش پایه، عامل اصلی توانایی کشورها برای توسعه و دستیابی به هدف های پایداری است.

از آنجایی که زنان نیمی از جمعیت جهان را در برمی گیرند، در دستور کار 21 اجلاس سازمان ملل در سال 1992 بر رفع موانع مشارکت زنان، ارزیابی اثرات مشارکت زنان در برنامه محیط زیست و حل مشکل بی سوادی آنان و امکانات بهداشتی و اشتغال تاکید شده است. بر اساس خط مشی این اجلاس، توانمندسازی زنان و مشارکت کامل و برابر زنان پایه هایی برای صلح و توسعه پایدار هستند.

دانشمندان بر این باورند: برای رسیدن به توسعه پایدار که زنان نقش پر رنگی در آن دارند، شناخت توانمندی و استعدادها و رفع موانع و مسائل که سد راه زنان شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زنان در چگونگی بهره برداری و توسعه محیط زیست نقشی حیاتی دارند و مشارکت همه جانبه آنان برای دستیابی به توسعه پایدار جامعه ضروری است.

به طور کلی تعریف توسعه پایدار بر مبنای تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ارائه کرده است؛ توسعه پایدار توسعه ای است که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی های نسل آینده در تأمین نیازهای خود برآورده می کند. بر مبنای این تعریف قبل از اینکه هر جامعه ای به پایداری برسد باید عدالت بین نسل ها و درون نسل ها اتفاق بیفتد. کار روی توسعه پایدار اساساً درباره حفاظت از محیط زیست است. در اصطلاحات سیاست گذاری توسعه پایدار درنهایت درباره بهبود زیست محیطی و چالش های آن است.

زنان در کشورهای در حال توسعه، بیشترین تماس مستقیم با محیط زیست را دارند

در پروژه های سازمان های بین المللی و منطقه ای از قبیل سازمان ملل، بانک جهانی، فائو و... نقش قاطع زنان را در فرایندهای اجرا و تصمیم گیری نشان می دهد. به ویژه در کشورهای در حال توسعه که زنان بیشترین تماس مستقیم با محیط زیست رادارند، برنامه های حفاظت از محیط زیست آنها را به عنوان گروه های هدف در نظر گرفته و موفقیت این برنامه ها را با وجود موانع زیاد، تابعی از مشارکت زنان می داند.

بر اساس نتایج پژوهش ها: زنان همواره ارتباط بیشتری با محیط زیست و طبیعت داشته اند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم از آن بهره مند می شوند، بنابراین:

1. با توجه به نقش تربیتی زنان و مدیریت در خانه می توانند برنامه ریزان مهم اصلاح محیط زیست در خانه و محله باشند.

2. زنان عامل اصلی انتقال فرهنگ محافظت از محیط زیست به نسل آینده هستند. بچه ها از آغاز تولد شیوه فرهنگ زیستن و ارتباط با محیط را از مادر خود می آموزند. چنانچه زنان ما فرهنگ حفاطت از محیط زیست و قانونمندی اکوسیستم را به خوبی بشناسد می توانند به خوبی این میراث معنوی را به نسل آینده منتقل نمایند.

3. زنان می توانند نقش بسیار مهمی در تغییر الگوی مصرف و در نتیجه کاهش آلودگی های محیط زیست داشته باشند.

4. زنان به دلیل نقشی که در توسعه کشاورزی دارند قادرند در کاهش مصرف سموم و استفاده بهینه از نهاده ها از جمله کود تاثیر گذار باشند.

زنان دغدغه های محیط زیستی بیشتری از خود نشان می دهند

تحقیقات در حوزه محیط زیست نشان می دهد: دیدگاه غالب این است که زنان نسبت به رفتارهای محیط زیستی نگرش و نگاه همدلانه تری دارند. بدین معنا که در چند دهه گذشته زنان دغدغه های محیط زیستی بیشتری از خود نشان داده اند. ایرن دانکلمن، نویسنده و اکولوژیست جفرافیای اجتماعی معتقد است که اگرچه در نگاه اول ارتباط میان جامعه انسانی و محیط زیست فیزیکی از نظر جنسیت خنثی تلقی می شود و به نظر می رسد به شیوه یکسانی هم زنان و هم مردان را تحت تأثیر قرار می دهد، اما با بررسی دقیق تر می توان پی برد که این رابطه به هیچ وجه خنثی نیست. ساخت اجتماعی -فرهنگی متمایز این روابط میان زنان و مردان اینگونه است که؛ ارتباط میان افراد و محیط فیزیکی برای دو جنس به گونه متفاوتی عمل می کند زیرا که زنان در مورد نتایج مضر محیط زیست برای دیگران، اکوسیستم و خود اعتقادات قوی تری دارند و این عقاید بیشتر رفتارهای طرفداران محیط زیست را پیش بینی می کند.

در پژوهش ها آمده است: در کل کشورهای مورد بررسی، زنان در هر سه اقدام عملی برای حفاظت از محیط زیست دارای میانگین اقدام بیشتری هستند. زنان بیشتر از مردان اقدام به کاهش مصرف آب، بازیافت مجدد مواد زائد و انتخاب کالاهایی برای محیط زیست بهتر می نمایند. از طرفی بررسی میزان عضویت انجمنی زنان در کشورهای مختلف نشان می دهد که طی دودهه اخیر میزان عضویت زنان افزایش یافته است.

زنان می توانند نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و مصرف بهینه منابع داشته باشند

بر اساس پژوهش ها: همان گونه که مشاهده می شود زنان می توانند نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و مصرف بهینه منابع داشته باشند. با این حال نقش آنان در فرایندهای تصمیم گیری زیست محیطی چندان ملموس نیست، هر چند که در سال های اخیر زنان نقش پر رنگ تری را در فرایندهای تصمیم گیری های زیست محیطی بر عهده دارند. با این حال ورود زنان به عرصه تصمیم سازی و ارائه آموزش های لازم به آنان و بالا بردن آگاهی های زیست محیطی و دادن اطلاعاتی در زمینه چگونگی تاثیرگذاری آنان بر محیط زیست اطرافشان، می تواند تا حدی حداقل در سطح محیط زندگی به کاهشِ تخریب و آسیب به محیط زیست کمک نماید.

پژوهش ها نشان می دهد: در ایران پژوهش های نظام مندی در حوزه جهت گیری زنان به محیط زیست صورت نگرفته است. تنها چند پژوهش مستند در حوزه جامعه شناسی محیط زیست با محور جنسیت را می توان به عنوان نمونه ذکر کرد. در یکی از این پژوهش ها عنوان شده است، رویکرد درزمینه محیط زیست شامل علاقه مندی به محیط زیست، مسئولیت پذیری در قبال محیط زیست و رفتار زیست محیطی بوده است. نتایج حاکی از میزان بالای علاقه مندی، میزان کم مسئولیت پذیری و انطباق کم رفتارهای زیست محیطی زنان خانه دار با اصول زیست محیطی بود.

برخی از مهمترین تشکل های مردم نهاد وبین المللی و ملی زنان در حفاظت از محیط زیست عبارتند از:

1. جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست در ایران

2. جنبش کمربند سبز کنیا در آفریقا

3. تشکل زنان در اروپا برای آینده ای مشترک

4. تشکل شبکه زیست محیطی زنان در اروپا

5. تشکل خودجوش چیپکو در هند

کشور ما ایران در رعایت شاخص های محیط زیست و توسعه پایدار همواره درانتهای جدول جهانی قرارداشته است.

بر اساس یافته های محققان: به طور کلی طبق نتایج متاسفانه کشور ما ایران در رعایت شاخص های محیط زیست و توسعه پایدار همواره درانتهای جدول جهانی قرارداشته است. در حالی که بسکمک از کشورهای فقیر و در حال توسعه همچون اوگاندا، زامبیا، سنگال و حتی بورگینافاسو از جایگاه به مراتب بهتری در جدول جهانی برخوردارند. عمده ترین تفاوت در این امر نیز به دلیل نوع تلقی دولت مردان از مفهوم توسعه است. به طور خلاصه برای نیل به حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار می توان راه حل هایی را پیشنهاد داد:

1. دغدغه مندی بیشتر نهادها و کارآمدبودن عملکرد مسئولان در حوزه محیط زیست

2. تقویت نهادهای غیردولتی فعال متشکل از زنان در عرصه محیط زیست

3. آموزش های زیست محیطی زنان روستایی

4. حضور بیشتر و غیر تبعیض آمیز زنان در برنامه های اجتماعی

5. استفاده از الگوهای نوین آموزش زیست محیطی

6. تأکید بر برنامه ریزی مشارکتی زنان

7. تاکید به حضور زنان در حوزه مدیریت محیط زیست

8. تغییر و بازنگری در قوانین و استانداردها در سطوح محیط زیستی.

منابع:

رحیمی،ع. (1388). انسان، توسعه، محیط زیست. نشریه کتاب ماه علوم اجتماعی. شماره20. صص:118-110.

نساجیان، ا.ا و وسکویی،ن. (1395). بررسی توانمندی زنای روستایی در حفظ محیط زیست. علوم و تکنولوژی محیط زیست. شماره4. صص :175-163.

عباس زاده ،م و کریم زاده،س. (1396). جهت گیری های زنان نسبت به محیط زیست. مسائل اجتماعی ایران. شماره 2. 150-121.

سرمدی،م.ر و معصومی فرد، م. (1394). مطالعه نقش آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش چالش های زیست محیطی با تأکید بر محیط زیست شهری. فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار. شماره 4. صص:50-38.

اکبری،ح. (1391). نقش زنان در توسعه پایدار محیط زیست. زن در توسعه و سیاست. شماره 4. صص:56-37.

نجفیان،م و نامداری، ر.ا. (1391). بررسی عوامل اجتماعی - اقتصادی موثر بر عملکرد زنان در حفظ محیط زیست. فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ. شماره 11. صص:98-89.

حاتمی نژاد،ح و جاهدی، ف. (1395). جایگا ه دانش زیست محیطی زنان در توسعه پایدار شهری. شورا و مشارکت. شماره 95. صص: 55-50.

شلمزاری،ن و سعادتی ، ن. (1388). نقش محوری زنان، ابزاری برای حفاظت از محیط زیست در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار. همایش ملی انسان،محیط زیست و توسعه پایدار. باشگاه پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان .صص:8-1.

انصاری،ش. (1392). زنان و محیط زیست: از اسطوره های دیروز تا گام های امروز تشکل های مردم نهاد، فعالان مستقل، وب سایت ها و وبلاگ ها، همایش ها. پژوهش نامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. شماره 4. صص:35-23.