ایران و تاجیکستان دو سرزمین در دل جلوه های ایران کهن - مجله خبری

به گزارش مجله خبری، خبرنگاران- حسین مسرّت، پژوهشگر تاریخ، نسخه شناس و لیست نگار کتاب های چاپ سنگی و خطی: اگر کسی تاجیکستان را ندیده باشد به راستی که نیمی از ایران را ندیده است. نیمی که سده هاست فرسنگ ها با ایران فاصلۀ مکانی دارد، ولی یک فرسنگ هم از ایران تاریخی و جغرافیایی دور نیست.

آنگاه که در بهار 1383 بخت یار شد و برای ادامۀ تحصیل در مقطع دکتری رشتۀ زبان و ادبیّات فارسی در انستیتو شرق شناسی راهی کشور زیبای تاجیکستان شدم؛ گویی به سده ها پیش برگشتم. سده هایی که بوی ایران دروۀ سامانی و سلجوقی را می داد. با مردمانی پاک نژاد و فارسی گو برخورد کردم که گویی جدایی از سرزمین مادری برای شان نعمتی بوده، زیرا زبان شان دست نخورده مانده و اگر نزدیک به ده درصد با زبان روسی آمیخته شده، ولی هنوز به همان زبان شیرین و سختۀ پارسی سخن می گویند. اگر چیرگی سیاسی و اجتماعی 70سالۀ قوم روس و دستگاه دولتی اتحاد شوروی، خط فارسی آن ها را گرفت و ناچارشان کرد به خط سیریلیک بنویسند، ولی به فارسی گپ زدند.

مردانی چون دکتر صدرالدین عینی (پدر ادبیّات تاجیک)، میرزا تورسون زاده، رحمانف و باباجان غفوراف که با جان سختی و پافشاری خود چراغ زبان و ادب فارسی را در آن دیار روشن نگه داشتند. و چنان کردند که تنها کشوری که در بین 15 جمهوری اتحاد شوروی مجاز بود انتها نامه های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای شان به زبان مادری یعنی فارسی باشد، تاجیکستان بود. از این رو بر این پشتکار و ایستادگی هزاران آفرین گفتم و اگر تدبیر دولتمردان ایران، پس از استقلال تاجیکستان (در 9 سپتامبر 1991)، بهتر و با ابزارهای کاردبردی مادّی و معنوی و توسعه و پشتیبانی کلاس های آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی ایران همراه بود، چه بسا همراه با استقلال سیاسی به استقلال زبانی هم دست می یافتند و از نو به گفته خودشان به خط نیاکانی می نوشتند.

خرسندم که در آن سفر سه ماهه از شهرهای دوشنبه، توس، قبادیان، حصار و جای های دیگر و نیز آثارخانه (موزه)های آنجا تماشا نموده و جلوه های ایران کهن را در آنجا از نزدیک دیدم. فرصتی دست داد پای سخن استادانی چون زنده یادان دکتر کمال الدّین عینی، دکتر ظاهر احراری، دکتر مهین بانو مَمَّدوا [ محمّد آبادی ]، دکتر امر یزدان علی مردان اف، دکتر شادی قل اف، پروفسور دادخدا سیم الدین اوف، دکتر محمّدجان شکوری، دکتر روشن رحمانی، دکتر خورشیده آتاخان اوا، دکتر عبدالقادر منیازوف، دکتر جوره بیک نذری، رسول هادی زاده، دکتر ولی صمد، میرزا ملّا احمدوف، دکتر مقدّمه مرجان اشرفی و نیز محمّدعلی عجمی، سخنور تاجیک بنشینم و از خرمن خرد و دانش شان توشه هایی برگیرم. در آن سفر همه جا مرا برادر ایرانی می خواندند و این بسیار برایم خوشایند بود.

در این سفر، صدها واژه و تعبیر و ده ها زبانزد (ضرب المثل) ناب و کهن فارسی تاجیکی را گردآوردم و همه را با آوانویسی و برابر نهاد فارسی ایرانی در کتاب خودم سفرنامۀ تاجیکستان (نشر یزدا، 1400) آوردم. در آن کتاب به تماشای ها و ویژگی های رفتاری، گفتاری، کرداری، خوی های دلنشین و مهربانی های این مردم آریایی نژاد پرداختم.

سری به کتابخانه های سرشار: فردوسی، انستیتو شرق شناسی، دانشگاه دولتی تاجیکستان و رایزنی فرهنگی سفارت ایران در تاجیکستان زدم و از نزدیک با دستاوردهای فرهنگی این کشور کهنسال آشنا شدم. به ویژه کتاب دو جلدی فرهنگ تاجیکی به خط سیریلیک که زیر نظر دکتر محمّدجان شکوری فراهم شده را دیدم که بعدها به تلاش محسن شجاعی در ایران به خط فارسی برگردانده شد. (نشر فرهنگ معاصر، 1385).

ناب ترین و کهن نسخه های خطی فارسی را در اندوختۀ انستیتو شرق شناسی دیدم. استادانی را مانند: روشن رحمانی، سیم الدین اف و خدایی نظر عصا زاده دیدم که عاشقانه برای شکوفایی و مانایی زبان و فرهنگ فارسی کار می کردند. خود نیز خط سیریلیک را آموختم و نوشته هایی را از آن خط به خط فارسی در آوردم؛ مانند گفتار فرّخی، شاعر مبارز ایران نوشتۀ فیض علی نجمانف، استاد کرسی زبان فارسی دانشگاه تاجیکستان.

کشوری که بر سردر کتابخانۀ فردوسی اش، هیکل [مجسّمه] ای از فردوسی گذاشته اند و بیت زیبای:

توانا بود هر که دانا بود ز دانش، دل پیر برنا بود

را نقش زده اند. در راهروهای کتابخانه اش نگاره هایی از زیب النساء، سیّدای نسفی، رودکی، خیّام، جامی، فردوسی و رستم و سهراب دیده می گردد. در موسیقی شش مقامش اشعاری زیبا از هلالی جغتایی و وحشی بافقی خوانده می گردد و در بزرگ ترین پیکره اش در باغ خلق ها پیکرۀ فردوسی است و فروشگاه هایش نام های زیبای پروانه، نوروز، پروین و... را دارند.

اکنون که سال ها از آن سفر گذشته، شنیدم این کشور در این سال ها (2004 میلادی تا به امروز) از دید اجتماعی، استقلال مالی، بازرگانی، توسعه، جامعه، عایدی، شهرنشینی، فرهنگی و کشورداری به پیشرفت های بسیار خوبی رسیده و شهر دوشنبه جامه ای نو پوشیده و دیگرگون شده است به مقدار ای که شاید نگارنده دیگر آن را نشناسد.